JIT MH17: sterke aanwijzingen dat Russische president besloot over verstrekking Buk

Vlucht MH17 werd op 17 juli 2014 neergeschoten met een Russische Buk-raket vanaf een landbouwveld in Oost-Oekraïne. Leden van de zogenaamde Volksrepubliek Donetsk (DPR) waren er verwikkeld in felle gevechten met het Oekraïense leger. In november 2022 veroordeelde de rechtbank Den Haag drie militaire leiders van de DPR tot een levenslange gevangenisstraf voor hun rol bij het neerhalen van het passagiersvliegtuig. Een vierde verdachte werd vrijgesproken. De vonnissen van de rechtbank zijn inmiddels onherroepelijk. Naast de betrokkenheid van de DPR heeft het JIT onderzoek gedaan naar de bemanning van de Buk-TELAR en de verantwoordelijken voor de levering van dit wapensysteem. 

Bemanning

De rechtbank stelde vast dat de raket die MH17 neerhaalde afkomstig was uit de Russische Federatie. Het JIT-onderzoek wees naar de 53ste brigade in het Russische Koersk. De Buk-bemanning zou kunnen vertellen waarom vlucht MH17 is neergehaald, en wat hun opdracht in Oekraïne was. Om de identiteit van de bemanning vast te stellen heeft het JIT onder meer transportorders van deze brigade achterhaald. Hieruit blijkt dat in juni en juli 2014 drie konvooien met voertuigen en militairen vanuit Koersk naar de Oekraïense grens worden gestuurd. Ook de Buk-TELAR die MH17 neerschoot rijdt hierin mee. Na lang onderzoek is het JIT bij drie officieren van de 53e brigade uitgekomen die bij naam genoemd worden als bemanningslid of begeleider van de bemanning. Hun betrokkenheid bij het neerschieten van MH17 wordt niet door andere bronnen bevestigd. Daarom openbaart het JIT hun namen niet. De Russische autoriteiten beantwoorden geen vragen  over de bemanning, omdat er volgens hen geen Russische Buk-TELAR aanwezig was in Oost-Oekraïne. 

Verstrekking van de Buk-TELAR

Hoewel de Russische overheid dit ontkent, oordeelde de rechtbank dat Rusland wel degelijk deelnam aan de strijd en zelfs algehele controle had over de DPR in juli 2014. Dat komt ook terug in het JIT-onderzoek naar de besluitvorming over de verstrekking van de Buk-TELAR. DPR-leiders blijken in nauw contact te staan met adviseurs van het Kremlin en Russische inlichtingendiensten. Nadat de separatisten vragen om luchtafweergeschut met een hoger bereik, wordt hun verzoek in de tweede helft van juni 2014 besproken op de Presidentiele administratie in Moskou. Dat is een staatsorgaan dat de president ondersteunt. Hierna wordt het verzoek om een zwaarder luchtverdedigingssysteem voorgelegd aan de minister van Defensie en de president. Er wordt positief op beslist. 

Positie van de president

In opgenomen telefoongesprekken vertellen Russische overheidsmedewerkers dat de beslissing tot militaire ondersteuning bij de president ligt. Het besluit wordt zelfs een week uitgesteld ‘omdat er maar één is die een beslissing neemt (…), de persoon die op dat moment op een top in Frankrijk is’. President Poetin is op dat moment, op 5 en 6 juni 2014, bij de herdenking van D-Day in Frankrijk. Er is concrete informatie dat het verzoek van de separatisten aan de president is voorgelegd, en dat hier positief op is beslist. Het is onbekend of in het verzoek uitdrukkelijk over een Buk-systeem wordt gesproken. Korte tijd later worden de zware luchtverdedigingssystemen geleverd, waaronder de Buk die later MH17 neerschiet. Daarom spreken we van sterke aanwijzingen. De hoge lat van volledig en sluitend bewijs wordt niet gehaald. Voor de President geldt daarbij een immuniteit als staatshoofd.

Inzet van de Buk-TELAR

Nadat de Buk-TELAR is geleverd wordt besloten hem in te zetten vanaf het landbouwveld in Pervomaiskiy. Daarvoor zijn Girkin, Dubinskyi en Kharchenko al veroordeeld, maar er is ook gekeken naar andere personen. Zo heeft de premier van de DPR dagelijks meermalen contact met een generaal van de Russische veiligheidsdienst FSB; op 17 juli 2014 zelfs meer dan twintig keer. Er kan echter niet worden vastgesteld dat de premier of generaal vooraf op de hoogte waren van de beschikbaarheid van de Buk-TELAR, of opzettelijk behulpzaam zijn geweest bij het neerschieten van MH17. 

Geen verdere vervolgingen

Omdat op dit moment niet kan worden bewezen wie de bemanningsleden van de Buk-TELAR waren en andere concrete informatie hierover ontbreekt, kan niet worden achterhaald waarom zij een Buk-raket hebben afgevuurd op MH17,  welke opdracht zij hadden en over welke informatie zij beschikten op het moment van afvuren. Wel is het JIT veel te weten  gekomen over de besluitvorming rond de verstrekking  van de Buk-TELAR. Toch is het vergaarde bewijs niet concreet genoeg om in de rechtszaal tot veroordelingen te leiden, zo meent het Openbaar Ministerie. Daarom worden op dit moment geen nieuwe rechtszaken gestart. 

Digna van Boetzelaer / plaatsvervangend hoofdofficier Openbaar Ministerie:

“Het doel van dit onderzoek was de waarheid te achterhalen, en ik denk dat we daar verder mee zijn gekomen dan we ooit in 2014 hadden gedacht. De wereld weet nu wat er is gebeurd met vlucht MH17. Er zijn drie schuldigen aangewezen en veroordeeld tot levenslange gevangenisstraffen. De lat voor het vaststellen van individuele strafrechtelijke aansprakelijkheid ligt hoog. Op dit moment halen we die lat niet voor de personen besproken in het vervolgonderzoek. Het beeld dat we hierin van de Russische betrokkenheid tot op het hoogste niveau hebben verkregen kan wel een belangrijke rol spelen in procedures waar de aansprakelijkheid van deze staat aan de orde is.”

Andy Kraag / hoofd Landelijke Recherche:

“Het intensieve onderzoek van de afgelopen 8,5 heeft veel opgeleverd. Niet alleen heeft het JIT het bewijs geleverd voor de schuld van drie daders. Ook zijn we veel te weten gekomen over de verantwoordelijken voor de levering van de Buk-TELAR waarmee MH17 is neergeschoten. De opsporingsactiviteiten hebben nu hun grens bereikt. Alle relevante en beschikbare telecomdata, radar- en satellietgegevens zijn inmiddels geanalyseerd. Er zijn vele getuigenoproepen gedaan, talloze getuigen gehoord, honderden tapgesprekken geanalyseerd. Al het onderzoek dat het JIT kon doen zonder medewerking van de Russische autoriteiten, en zonder mensen in gevaar te brengen, is verricht. Nieuw bewijs moet in de Russische Federatie worden gezocht. Daarvoor is het JIT afhankelijk van de medewerking van de autoriteiten of Russische (insider) getuigen. Onze deur staat altijd voor hen open.”

David McLean / assistant Commissioner Australian federal Police (AFP):

”In het belang van de nabestaanden zet Australië zich sinds 2014 in voor het MH17-onderzoek. De 298 slachtoffers, waarvan 38 uit Australië afkomstig zijn, verdienen dat. Wij blijven ook in de volgende fase waakzaam. Het oplossen van dit soort misdrijven is een kwestie van lange adem en daarom is de JIT-overeenkomst verlengd. Het JIT blijft toegewijd aan het MH17-onderzoek. “

Meer informatie

De gehele rapportage over het MH17-onderzoek is hier te lezen.

Voor meer informatie, kijk op MH17 (Nederlands) of in het Engels en Russisch op www.jitmh17.com